Leren lezen en spellen

Laatst bijgewerkt op

Er wordt in onze samenleving bijna voortdurend een beroep gedaan op de lees- en schrijfvaardigheid. De hele dag door ben je bewust of onbewust bezig met lezen en schrijven, of het nu gaat om het schrijven van een boodschappenlijstje, of het typen van een appje op je mobiel, het lezen van de koppen in de krant, of het lezen en schrijven van e-mails voor je werk. Een voorwaarde voor het functioneel kunnen lezen en schrijven is het technisch kunnen lezen en spellen. Dit zijn nu juist de vaardigheden waar mensen met dyslexie moeite mee hebben.

Ontwikkeling mondelinge taal en geletterdheid

Voordat we verder ingaan op het leren lezen en spellen, is het belangrijk om te weten welke vaardigheden hieraan vooraf gaan. Voordat kinderen starten in groep 3 hebben ze zich ontwikkeld op het gebied van woordenschat, letterkennis en fonemisch bewustzijn. Dit zijn voorbeelden van voorspellers voor het latere leren lezen.

Tijdens de kleuterperiode en daarvoor maken kinderen kennis met geschreven en gesproken taal in hun omgeving. In de kleuterklas maken ze kennis met geschreven taal door de voorleesboeken, de lettermuur en de naamkaartjes op hun stoelen. Steeds meer zullen ze zich beseffen dat er een relatie is tussen de geschreven en gesproken taal. Ook ontwikkelen ze verhaalbegrip en breidt de woordenschat steeds verder uit. De focus op alleen woordbetekenis gaat zich steeds meer verleggen naar ook aandacht voor de vorm van woorden. Kinderen worden zich ervan bewust dat woorden uit afzonderlijke klanken bestaan. Ook leren ze letters herkennen en benoemen. Dit zijn allemaal belangrijke stappen in de ontwikkeling van geletterdheid. Naast dit fonemisch bewustzijn en de letterkennis, speelt ook het snel kunnen ophalen van informatie een voorspellende rol voor de latere leesontwikkeling en het schoolsucces op langere termijn. Deze drie vaardigheden woorden gezien als de sterkste voorspellers, maar ook de mondelinge taalvaardigheid van kleuters (zoals woordenschat en vertelvaardigheid) speelt een rol. Om een goede start te kunnen maken in groep 3 met het technisch lezen, is het dus van belang om brede aandacht te hebben voor de taalontwikkeling van kleuters.

In het antwoord op de vraag vanuit de NRO Kennisrotonde ‘Welke leerprincipes zijn het beste voor het vloeiend leren lezen en spellen bij kinderen in groep 3?’, komt bondig aan bod waar aandacht al bij de kleuters op kan liggen, zodat kinderen in groep 3 een goede start kunnen maken bij het vloeiend leren lezen en spellen.

Technisch lezen en spellen

Technisch lezen – ofwel decoderen – gaat over klanken, letters en de verbinding daartussen. Als iemand een woord leest, worden in de hersenen de bijbehorende klanken geactiveerd. Het is dus belangrijk dat je klanken aan letters kunt koppelen en dat dit geautomatiseerd verloopt. Goede lezers herkennen in een flits een woord. Dat kan soms heel handig zijn, denk maar verkeersborden of waarschuwingsborden. Bij spellen – ofwel coderen - geldt hetzelfde, maar loopt de verbinding andersom: de klank moet worden omgezet naar een letter. De klanken die binnen een taal worden onderscheiden, worden ook wel fonemen genoemd. Letters (zoals ‘k’, ‘l’ en ‘a’) of lettercombinaties (zoals ‘ee’, ‘ch’, ‘oe’ en ‘ei’) die deze klanken weergeven, noemen we grafemen.

Als een leerling een woord leest, worden in de hersenen de letters en de bijbehorende klanken geactiveerd. Als een leerling het woord ‘kat’ leest door de letters ‘k’ - ‘a’ - ‘t’ te ontcijferen, komen de klanken /k/ - /a/ - /t/ en de betekenis beschikbaar. Onderstaande figuur geeft dit visueel weer.

Afbeelding van de hersenen waarbij wordt aangegeven in welk hersengebied de verwerking van het woord "kat" plaatsvindt. Hieruit wordt duidelijk dat de klankverwerking, koppeling van de woordbetekenis aan een woord en de letterverwerking in een ander hersengebied plaatsvindt.

Figuur gebaseerd op: Shaywitz, S. E. (1996). Dyslexia. Scientific American, p. 101. 

De ontwikkeling van goede lees- en spellingvaardigheden

Er zijn twee belangrijke aspecten die een rol spelen bij de ontwikkeling van goede lees- en spellingvaardigheden: inzicht in het alfabetisch principe en automatisering.

Inzicht in het alfabetisch principe

Het alfabetisch principe ligt ten grondslag aan onze geschreven taal. Dit houdt in dat een leerling beseft dat letters horen bij bepaalde klanken en andersom, dat klanken gekoppeld kunnen worden aan letters. Het letter voor letter kunnen ontsleutelen van een woord is noodzakelijk om nieuwe, onbekende woorden te kunnen lezen.

Automatisering

Wanneer een leerling inzicht heeft in het alfabetisch principe, dan is de volgende stap automatisering. Dit houdt in dat het koppelen van letters aan klanken en andersom, zo snel gaat dat je hier niet meer bewust aandacht aan besteedt. Het kost dan geen moeite meer om woorden vlot te lezen. Dit snel kunnen herkennen van woorden is van belang, omdat je dan vooral je aandacht kunt richten op de betekenis van wat er wordt gelezen.

Ook bij spellen speelt automatisering een rol. Hoe meer dit proces geautomatiseerd verloopt, hoe meer je je aandacht kunt richten op de inhoud en structuur van dat wat je schrijft.

Gericht en instructief aanleren

Technisch lezen en spellen zijn vaardigheden die zich niet spontaan ontwikkelen. Om goed te leren lezen en spellen hebben leerlingen gerichte instructie nodig. Herhaling speelt een grote rol bij het automatiseren van deze vaardigheden. Daarom is het van belang om door de schooljaren heen een doorgaande lijn te hanteren waarin aan deze vaardigheden wordt gewerkt.

Lees meer

Snel naar